Adan, brògan, sràidean (còrr is aon)

Mìneachadh

Tha na faclan Gàidhlig airson rudan agus daoine (brògan, balaich) a’ leantainn pàtran àraidh a rèir co-dhiù a tha iad fireannta no boireannta, suidheachadh an fhacail san t-seantans agus na litrichean a tha aig toiseach, meadhan no deireadh an fhacail. Tha am mìneachadh seo a’ dèiligeadh ri faclan airson còrr is aon de rud. ’S e na pàtrain a leanas an dòigh as cumanta air innse gu bheil còrr is aon ann de rud:

• ad – adan, bròg – brògan, muc – mucan, taigh – taighean, sràid – sràidean
• càr – càraichean, maidse – maidsichean, trèan – trèanaichean
• abhainn – aibhnichean, leabhar – leabhraichean, litir – litrichean
• balach – balaich, cat – cait, làr – làir, òran – òrain, ròn – ròin, solas – solais
• bòrd – bùird, ceann – cinn, each – eich, eun – eòin, òrd – ùird, peann – pinn 

[’S e faclan fireannta a-mhàin a tha a’ leantainn a’ phàtrain balaich, bùird.] Tha pàtrain eile ann nach eil cho cumanta agus faclan nach eil a’ leantainn pàtran idir:

• cogadh – cogaidhean
• cupa – cupannan
• sgoil – sgoiltean
• bràthair – bràithrean, còrr – corran, bùth – bùithtean/bùthan, beinn – beanntan, balla – ballachan, caora – caoraich, duine – daoine, cù – coin, iasg – iasg/èisg.

Mura bheil an t-alt (na, na h-) leis na faclan seo, chan eil iad ag atharrachadh às dèidh aig, air, gu, à, ann an, le, ri ach tha às dèidh do, de, fo, bho, ro, tro:

• air sràidean
• ann an trèanaichean
• ri balaich.

Agus le do, ro…:

• do mhucan
• ro chàraichean
• do chait.

Ma tha facal eile no abairt leithid ri taobh no a’ leughadh a’ tighinn roimhe, tha toiseach an fhacail ag atharrachadh (ma tha e comasach dhan litir atharrachadh san dòigh seo):

• a’ reic chàraichean
• bogsa mhaidsichean
• preasa leabhraichean.

’S e na an riochd den alt a tha air a chleachdadh sa chumantas airson còrr is aon rud ach tha na h- air a chleachdadh ro a/à/ e/è, i/ì, o/ò, u/ù:

• na brògan
• na balaich
• na h-adan

Chan eil an t-alt no am facal fhèin ag atharrachadh às dèidh aig, air, anns, ris, don …

• air na brògan
• do na balaich
• ri/ris na h-adan

Ma tha facal eile no abairt leithid ri taobh no a’ leughadh a’ tighinn ron fhacal, tha an t-alt (na, na h-) a’ tionndadh gu nan no nam (ro b, f, m, p):

• preasa nam brògan
• sgeilpe nan adan
• taigh-beag nan gillean
• a’ glanadh nan uinneagan
• a’ bruich nan uighean
• a’ bristeadh nam maidean

Chan eil deireadh nam faclan ag atharrachadh leis na riochdan seo ach tha leis an riochd le i (balach – balaich) agus le àireamh bheag de abairtean cumanta eile (ged tha seo a’ dol à cleachdadh san latha an-diugh):

• taigh-beag nam balach (balaich)
• Radio nan Gàidheal (Gàidheil)
• a’ biathadh nan cat (cait).

 

---