Mìneachadh
Tha na faclan Gàidhlig airson rudan agus daoine (me,
cat,
fear)
a’ leantainn pàtran àraidh a rèir co-dhiù a tha iad
fireannta no
boireannta, suidheachadh an fhacail san t-seantans agus na litrichean a tha aig toiseach, meadhan no deireadh an fhacail
. Tha am mìneachadh seo a’ dèiligeadh ri faclan
fireannta.
’S e na riochdan sìmplidh de fhaclan
fireannta (
càr,
aran) leis an alt (
an/am, a’, an t-):
- an càr, an doras, an loch, an nead, an rathad, an sruth, an sùgh, an taigh
- am bodach, am feur, am fraoch, am flùr, am mòd, am portan
- an t-aran, an t-eun, an t–isean, an t-òrd, an t-ugh.
Ma tha
aig,
air, anns, ris, don a’ tighinn romhpa, tha faclan
fireannta a’ tòiseachadh le
b, c, g, m, p ag atharrachadh aig an toiseach a-mhàin agus tha an t-alt a’ tionndadh gu
a’:
- air a’ bhòrd
- anns a’ chàr
Ma tha am facal a’ tòiseachadh le
s + a/e/i/o/u no le
s + l/n/r, tha toiseach an fhacail agus an t-alt ag atharrachadh mar a leanas:
- an sèithear: air an t-sèithear
- an sruth: anns an t-sruth.
Tha faclan a’ tòiseachadh le
a/à, e/è, i/ì, o/ò, u/ù agus le
f + a/e/i/o/u a’ leantainn a’ phàtrain seo:
- an t-òrd: leis an òrd
- an t-ugh: leis an ugh
- am feadan: leis an fheadan
- am fraoch: anns an fhraoch.
Chan eil faclan
fireannta a’ tòiseachadh le
d, t, l, n, r, sg, sm, sp, st ag atharrachadh:
- aig an doras
- anns an sgioba
Ma tha facal eile no abairt leithid
ri taobh no
a’ leughadh a’ tighinn romhpa, tha faclan
fireannta leis an alt (
an/am, a’, an t-) ag atharrachadh mar a leanas – aig an toiseach agus aig an deireadh (ma tha sin comasach do na litrichean a tha ann).
- am bus: doras a’ bhus
- an càr: ri taobh a’ chàir
- an doras: iuchair an dorais
- an leabhar: leughadh an leabhair
- an sèithear: ri taobh an t-sèitheir
- an sligeanach: slige an t-sligeanaich
- an t-isean: ite an isein
- am feadan: a’ cluiche an fheadain
Ma tha dà fhacal ceangailte ri chèile (
mullach +
taigh), chan eil an t-alt (
an/am, a’, an t-) a’ dol ach leis an dara fear. Ma tha barrachd air dà fhacal mar seo, chan eil ag atharrachadh ach am fear mu dheireadh:
- mullach an taighe
- mullach taigh a’ bhodaich.
Mura bheil an t-alt (
an/am, a’, an t-) le facal, tha am facal mar as trice ag atharrachadh às dèidh facal eile: cas
bùird, doras
càir. Chan eil seo cho cumanta a-nise às dèidh faclan gnìomh, ge-tà: Tha mi a’ leughadh
leabhar (math), a’ gluasad
sèithear, a’ dràibheadh
càr.
