Cuiridh/an cuir – Òlaidh/chan òl

Mìneachadh

Tha caochladh dhòighean sa Ghàidhlig air innse mu rudan a thachras às dèidh seo, nam measg a bhith a’ cleachdadh nan riochdan a leanas de fhaclan gnìomh mar cuir:

• cuiridh, an cuir, cha chuir, chuireas

Tha cuiridh air a chleachdadh nuair a tha e leis fhèin aig toiseach seantans (no ‘clàs’):

• Fàgaidh tu do bhaga an seo agus coisichidh sinn dhachaigh còmhla.

[Tha –aidh air a chleachdadh mas e a, o no u a tha sa chiad phàirt den fhacal: fàgaidh. Tha tu air a chleachdadh an àite thu às dèidh –idh/aidh: Fàgaidh tu.] Airson faighneachd an tachair rud, tha riochd goirid den fhacal air a chleachdadh:

• An cuir mi air an cofaidh?
• Am fàg mi an seo e?

Gheibhear am pàtran seo ann an suidhichidhean eile cuideachd mar:

• Càit an cuir mi e?
• Seo far am fàg mi e.

Tha an riochd a leanas air a chleachdadh airson a ràdh nach eil rud a’ dol a thachairt:

• Cha chuir mi às an solas gun tig thu.                                                           
• Cha fhreagair mi an litir seo.

[Chan eil t no d ag atharrachadh idir sa phàtran seo: Cha dùin sinn an doras, cha tuit mi.] Nuair a tha am facal gnìomh a’ tòiseachadh le a/à, e/è, i/ì, o/ò, u/ù no le f + a/e/i/o/u, tha na riochdan a leanas air an cleachdadh:

• Chan ith mi sin an-dràsta.
• Chan fhàg mi an seo thu leat fhèin.

Tha an riochd chuireas air a chleachdadh às dèidh:

• cò/dè/cuin a/carson a/ciamar a? (agus an leithid)
• ma, ged a, mar a, nuair a, fhad ’s a, on a, a (agus an leithid).

Mar eisimpleir:

• Ma chuireas tu dheth an solas, bidh e ro dhorcha.

Tha dh’ a’ dol ro fhaclan a’ tòiseachadh le f no le a/à, e/è, i/ì, o/ò, u/ù:

• Dè dh’fhàgas mi?
• Cò dh’innseas naidheachd?

[Tha –as air a chleachdadh an àite –eas mas e a, o no u a tha sa chiad phàirt: dh’fhàgas. Tha tu air a chleachdadh às dèidh -eas/-as agus –idh an àite thu: Dè ghabhas tu? Chan eil dh’ a’ dol ro f mas e l no r an ath litir: Cò fhreagas am fòn?]  

---