Buaidh na Beurla
![norman-soldiers Norman Soldiers](https://b2204768.smushcdn.com/2204768/wp-content/uploads/2021/03/norman-soldiers.jpg?lossy=1&strip=1&webp=1)
Cha deach a’ Ghàidhlig a thrèigsinn leis a h-uile rìgh a thàinig an dèidh Chaluim a’ Chinn Mhòir
Raibeart Brus
Thug an t-arm aig Raibeart Brus (Rìgh na h-Alba eadar 1306-1329) buaidh air arm Eideird II, Rìgh Shasainn aig Blàr Allt a’ Bhonnaich ann an 1314.
B’ e an suaicheantas a ghiùlain Raibeart Brus dhan bhlàr, Breac Bannoch Chaluim Cille – ’s e seo am fuigheall as naoimhe aig Alba na Gàidhlig, agus thathar den bheachd gu bheil dust Cholm Cille na bhroinn.
Buaidh cogaidh air an t-sluagh a bha a’ bruidhinn Gàidhlig
Chaidh cleachdadh na Beurla mar chànan làitheil a neartachadh cuideachd nuair a dh’fhuirich feachdan Shasainn ann an ceann a deas na h-Alba an dèidh dhaibh buaidh fhaighinn sna cogaidhean.
Tha e coltach cuideachd gun deach an àireamh de luchd-labhairt na Gàidhlig ann an ceann a deas na h-Alba sìos air sgàth ’s na chaidh a mharbhadh ann an cogaidhean.
Thug seo ceannardan air falbh bhon t-sluagh agus bhiodh aig na boireannaich ri inimrichean – daoine a ghluais dhan àite – a phòsadh.
Seumas IV
Dh’ionnsaich Seumas IV cànan nan ìochdaran Gàidhealach aige agus b’ e an rìgh mu dheireadh air Alba aig an robh Gàidhlig.
Bha ùidh mhòr aige cuideachd ann an ceòl Gàidhealach, agus bha mòran sheirbheisich agus chlàrsairean Gàidhealach air am fastadh aige.
![NPG D23903,King James IV of Scotland and Queen Margaret,published by John Thane James4](https://b2204768.smushcdn.com/2204768/wp-content/uploads/2021/03/james-iv-of-scotland.jpg?lossy=1&strip=1&webp=1)
![robert-the-bruce-gaelic-scotland Robert the Bruce](https://b2204768.smushcdn.com/2204768/wp-content/uploads/2021/03/robert-the-bruce-gaelic-scotland.jpg?lossy=1&strip=1&webp=1)
Buaidh na Beurla agus na Fraingis air a’ Ghàidhlig
Thàinig Sasainn fo bhuaidh Normanach-Fhrangach an dèidh Blàr Hastings ann an 1066. Bha an cath eadar arm Normanach-Fhrangach Uilleim, Diùc Normandy agus arm Sasannach an Rìgh Angla-Shagsanaich, Harold Godwinson.
Fhuair an t-arm Normanach buaidh air an arm Angla-Shagsanach aig Hastings.
Thàinig na Normanaich o thùs à Normandy, sgìre an ceann a tuath na Frainge.
An dèidh do na Normanaich buaidh fhaighinn air Sasainn, b’ e Fraingis cànan an riaghaltais agus a’ ghnìomhachais.
Cho-mheasgaich na Normanaich Fraingis agus Seann Bheurla agus thug sin dhuinn Beurla an latha an-diugh.
Ghèill cainnt Normanach-Fhrangach ris a’ Bheurla am measg uaislean Shasainn, ach thug fiùdalachd ann an Alba Angla-Normanaich a-steach nuair a fhuair iad fearann bhon Chrùn airson seirbheis no obair a dhèanamh.
![NORMANDY Normandy](https://b2204768.smushcdn.com/2204768/wp-content/uploads/2021/03/NORMANDY.jpg?lossy=1&strip=1&webp=1)
![old-man-of-storr An t-Eilean
Sgitheanach ann
an iar-thuath na
h-Alba](https://b2204768.smushcdn.com/2204768/wp-content/uploads/2021/03/old-man-of-storr.jpg?lossy=1&strip=1&webp=1)
B’ e Fraingis, agus cha b’ e Beurla, a bh’ aig na h-inimrichean seo.
Mar sin, fhuair Fraingis prìomhachas ann an cùirt rìoghail na h-Alba – cha robh gluasad dìreach ann bho Ghàidhlig gu Beurla.
Tha fianais ann gun do mhair a’ Ghàidhlig tro na meadhanaoisean; na measg, ainmean Gàidhlig gan cleachdadh ann an sgrìobhainnean ann am meadhan agus ann an ceann a deas na h-Alba, agus oifigearan Gàidhlig a bhith ann fhathast, me, am brehon – am britheamh.
![jedburgh-abbey Jedburgh, air
a’ chrìch eadar
Alba agus Sasainn](https://b2204768.smushcdn.com/2204768/wp-content/uploads/2021/03/jedburgh-abbey.jpg?lossy=1&strip=1&webp=1)
Sguir a’ Ghàidhlig mar chainnt làitheil Meadhan na h-Alba eadar 1157 agus 1400.
Chaidh Beurla a chleachdadh an toiseach airson sgrìobhainnean oifigeil san 12ra linn.
Tha ainmean Gàidhlig a th’ air an clàradh ann an sgrìobhainnean oifigeil nan dearbhadh gun do mhair a’ Ghàidhlig am measg sluagh Galltachd na h-Alba agus san ear-thuath; tha clàran fearainn sgrìobhte sa Ghàidhlig ann an Leabhar Dhèir.
![Book-of-Deer Book of Deer](https://b2204768.smushcdn.com/2204768/wp-content/uploads/2021/03/Book-of-Deer.jpg?lossy=1&strip=1&webp=1)
Fiùdalachd
Le fiùdalachd, bhiodh daoine a’ faighinn fearann airson seirbheis no obair a dhèanamh.
Air sgàth fiùdalachadh ann an Alba, thàinig mòran dhaoine às ùr a-steach dhan dùthaich. Bha diofar dhòighean aca air rudan a dhèanamh agus air eadar-obrachadh ri daoine eile.
Thàlaidh fiùdalachd Anglaich à Northumbria a Lodainn, agus thuinich iad an sin san 11mh agus san 12ra linn.
Thòisich marsantaich agus luchd-ciùird à Sasainn a’ stèidheachadh bhorghan san robh margaidhean tuath air a’ chrìch.
Na b’ fhaide air adhart, mu 1527, thug Hector Boece, eachdraiche Albannach, iomradh air Sasannaich a bhith a’ fuireach ann an Alba.
Thuirt e, ‘Tha sinne a tha a’ fuireach air a’ chrìch aig Sasainn air ar cànan màthaireil a thrèigsinn agus air Beurla ionnsachadh.
Thug cogaidhean agus malairt oirnn seo a dhèanamh, ach tha na Gàidheil fhathast mar a bha iad ri linn Chaluim a’ Chinn Mhòir.
B’ ann na latha-san a thòisich sinn a’ cleachdadh Beurla.’
Anns na thuirt e tha e a’ dèanamh sgaradh soilleir eadar a’ Ghàidhealtachd agus a’ Ghalltachd.
![highland-clearances-gaelic-scotland Highland Clearances](https://b2204768.smushcdn.com/2204768/wp-content/uploads/2021/03/highland-clearances-gaelic-scotland.jpg?lossy=1&strip=1&webp=1)
![Hector-Boece Hector Boece](https://b2204768.smushcdn.com/2204768/wp-content/uploads/2021/03/Hector-Boece-400x430.jpg?lossy=1&strip=1&webp=1)
Luchdachaidhean a-nuas
![Storlann - illustration 03 Norman soldier](https://b2204768.smushcdn.com/2204768/wp-content/uploads/2021/03/norman-soldier.jpg?lossy=1&strip=1&webp=1)